Zła pamięć. Przeciw-historia w polskim teatrze i dramacie

 

Termin: 12-13 maja 2011
Miejsce: Kraków, Wydział Polonistyki UJ
Organizator: Instytut im. Jerzego Grotowskiego, Katedra Teatru i Dramatu Wydziału Polonistyki UJ, redakcja Gazety Teatralnej „Didaskalia”

 

Tytułowa „zła pamięć” w pierwszym odruchu kojarzy się z codziennym zapominaniem imion, twarzy, miejsc, wydarzeń, czyli z drobnymi lukami w pamięci. Bardziej radykalną formą tak rozumianej „złej pamięci” jest amnezja. Przymiotnik „zła” odnosi się jednak nie tylko do pamięci utraconej, lecz również do wszystkich możliwych dysfunkcji i deformacji pamięci. Obejmuje więc zarówno zjawiska podmieniania i fałszowania obrazów przeszłości, jak i pamięć naruszającą status quo: niewygodną, zakazaną lub wypieraną. „Zła” jest więc także pamięć uciążliwa, traumatyczna, której nie udaje się zlekceważyć i wymazać, mimo że uniemożliwia „normalne” funkcjonowanie.
Tytuł „zła pamięć” i wszelkie wywoływane nim skojarzenia odnoszą się do nowych narracji historycznych w teatrze i dramacie, niosących ze sobą takie naruszenia porządku symbolicznego, które mogą budzić lęk, wywoływać oburzenie, ale także - co ważne - pobudzać krążenie energii społecznej, zdumiewać innowacyjnością, zaskakiwać żywiołem "niepoprawnych" opowieści.
A więc „zła pamięć” nie musi być czymś złym. W polu zainteresowania mogą znaleźć się fantazje na temat przeszłości, teraźniejszości i przyszłości (u podstaw których leży właśnie zjawisko „złej pamięci”), wszelkie formy niepamięci, życiodajne i śmiercionośne procesy zapominania, ale również strategie polityki pamięci.
Realizowane w ostatnich latach spektakle i napisane w tym samym czasie dramaty podejmujące kwestie historii i pamięci odpowiadają na nowe wyzwania humanistyki kontestującej uniwersalistyczne i kanoniczne wizje przeszłości. Wskazują na utrwalone w historycznych przekazach i stereotypowych wyobrażeniach przekłamania i deformacje, przywołują narracje prywatne i tworzą narracje alternatywne. Polski teatr i dramat stały się więc miejscem uprawiania tak zwanej przeciw-historii - a więc historii wydobywającej coś, co zostało, jak pisze Michel Foucault, „starannie, z rozmysłem, złośliwie przeinaczone i zamaskowane”.
Głównym zadaniem przeciw-historii jest dopuszczenie do głosu ofiar wykluczonych z historiografii zwycięzców, wysłuchanie ich opowieści, wspieranie ich buntu oraz ochrona przed resentymentem. Czym w takim razie jest przeciw-historia w perspektywie polskiej kultury, wyćwiczonej przecież tak dobrze od czasów romantyzmu w utrwalaniu klęski, tworzącej nieoficjalne „drugie” i „trzecie” obiegi oraz archiwizującej opowieści ludzi skrzywdzonych i poniżonych przez „zwycięską historię” mocarstwowej, kolonizatorskiej i totalitarnej Europy?
Celem konferencji będzie również wskazanie miejsca, jakie teatr i dramat uprawiający przeciw-historię zajmuje w szerokiej konstelacji innych przejawów sztuki krytycznej w obrębie sztuk wizualnych, literatury, kina, muzyki czy komiksu. Ciekawe mogą być też konfrontacje z doświadczeniami sąsiadujących z nami kultur, zwłaszcza w tych obszarach, gdzie narracje o naszej wspólnej przeszłości (doświadczanej z odmiennych perspektyw) wchodzą ze sobą w konflikt. Choć przeciw-historia to pojęcie stosunkowo młode, włączone w obszar polskiej humanistyki i sztuki dopiero w ostatnich latach, zależy nam również, by podjąć próbę odnalezienia źródeł i przejawów przeciw-historycznego myślenia w polskim teatrze i dramacie całego XX wieku, a nawet w zjawiskach jeszcze wcześniejszych. Być może, dzięki nowym narzędziom badawczym, uda się na nowo opisać i zinterpretować teksty i spektakle uznane dziś za klasyczne (czyli włączone w obręb oficjalnej historii teatru i dramatu) lub przeciwnie - przywołać rzeczy zapomniane lub marginalizowane, a tym samym stworzyć choćby zarys przeciw-historii polskiego teatru.

 

PROGRAM KONFERENCJI

 

12 maja

 

09:30 - 11:30
EWA GUDERIAN-CZAPLIŃSKA
Elektra na ruinach miasta, czyli pamięć świadków
DARIUSZ KOSIŃSKI
„Jeśli zapomnę o nich...” - masowe performanse pamięci w Polsce początku XXI wieku
JAKUB MOMRO
Czarna żółć. Melancholia, reakcja i anachronizm w eseistyce Jarosława Marka Rymkiewicza

 

12:00 - 14:00
MARTA BRYŚ
Przekleństwo pamięci - wspólnota niemożliwa. „Dziady. Ekshumacja” i „Sztuka dla dziecka”
Pawła Demirskiego i Moniki Strzępki
MATEUSZ BOROWSKI
Nakazana przeszłość, czyli pamięć a historia w polskim teatrze współczesnym
EWA BAL
Postpamięć, pamięć kulturowa, narodowa lub polityczna? II wojna światowa widziana oczami
najmłodszych dramatopisarzy

 

15:30 - 17:30
WŁODZIMIERZ SZTURC
„Wszystko jest obok”. Ireneusz Iredyński i trauma historii
WOJCIECH BALUCH
Czyim głosem tak naprawdę mówią ofiary
KATARZYNA FAZAN
Zapomnienie-wyb/paczenie, czyli dlaczego zła historia zmierza do happy endu

 

18:00 - 20:00
DOROTA SEMENOWICZ
„Paradoksalna płodność anachronizmu”. Wybrane spektakle Józefa Szajny i Romea Castellucciego
AGATA DĄBEK
Bolesna pamięć? Formy uobecniania przeszłości w najnowszej dramaturgii polskiej i niemieckojęzycznej
MAŁGORZATA SUGIERA
I staw się przede mną: przedstawianie przeszłości w polskim dramacie współczesnym

 

13 maja

 

09:30 - 11:30
MARTA KUFEL
Złe źródło. Przeciw-początek Tadeusza Kantora
MARCIN KOŚCIELNIAK
Grotowski i Kajzar. Wokół źródła
GRZEGORZ NIZIOŁEK
Efekt kiczu - dziedzictwo Grotowskiego i Swinarskiego

 

12:00 - 14:00
JOANNA WALASZEK
Jan Klata i pamięć Starego Teatru
ANNA R. BURZYŃSKA
Unicestwić, wymazać, przepisać, odbić, wyzwolić. Wymazywanie Krystiana Lupy i Mała narracja Wojtka Ziemilskiego wobec historii i Historii
MAŁGORZATA DZIEWULSKA
Ukryte/odkryte. Pamięć i niepamięć jako obiekty gry scenicznej

 

15:30 - 17:30
WITOLD MROZEK
Nasza klasa i klasa bez historii. Teatr jako praktyka polityki historycznej
KRYSTYNA DUNIEC, JOANNA KRAKOWSKA
Polacy i Żydzi po Holokauście, po komunizmie, po Grossie - pamięć i fantazmaty w najnowszej prozie, w dramacie, w teatrze, w filmie
JOANNA WOŹNICKA
Pomiędzy historią a pamięcią. O "małych narodach", które "jeszcze nie zginęły"...

 

18:00 - 19:30
AGNIESZKA MAREK, GRZEGORZ STĘPNIAK
Czy mnie jeszcze pamiętasz? - Olga. Eine charmante Frau Dany Łukasińskiej i Venus Suzan-Lori Parks a performanse złej pamięci
MONIKA KWAŚNIEWSKA
Kobiety wobec historii i mitu w spektaklach Jana Klaty

p i k s e l